تاریخ چایی

تاریخچه چای در جهان را باید به شیوه‌ی تطبیقی بررسی کرد؛ زیرا خاستگاه‌های متفاوت و سرگذشت‌های چندگانه‌ای در مورد پیدایش و رواج کشت و مصرف چای در جهان وجود دارد که در آن‌ها گاهی مرزِ بین افسانه و واقعیت مشخص نیست. با بررسی اکثر منابع علمی و معتبر، می‌توان به جمع‌بندی نسبی در مورد تاریخچه چای به شرح در پی آمده رسید:

چای چیست و کشت چای و فرآوری آن چگونه انجام می‌شود؟

از جنبه‌ی علمی، گیاه و نوشیدنی حاصل از یک گل زینتی به نام علمی Camellia sinensis را چای می‌نامند. نام آن در چین جنوبی و چین شمالی به ترتیب، «چای» و «تِی» گفته می‌شود. کشت چای در مناطقی صورت می‌پذیرد که در آنجا حداقل 1200 میلی‌متر بارندگی سالانه وجود داشته باشد و خاک مناسب برای آن خاک اسیدی با PH پنج و نیم است. از جنبه‌ی فرآوری، برگ چای مراحل حرارت دهی، خشک سازی و گاه افزودن برخی دیگر از گیاهان را می‌گذراند و سرانجام به مدت چند دقیقه در آبِ جوش، جوشانده می‌شود. فرآوری نوع سیاه آن به دو روش رسمی (Orthodox) و غیررسمی (Unorthodox) قابل انجام است. در این گیاه، «آنتی‌اکسیدان»، «کافئین» و «تئوفیلین» وجود دارد.

خاستگاه و تاریخچه چای در جهان

با این که در منابع مختلف از چند کشور آسیایی به عنوان خاستگاه این گیاه نام برده شده است؛ ولی اکثریت قریب به اتفاق این منابع، کشور چین را خاستگاه اصلی بوته‌ی گیاه چای می‌دانند.

در این میان یکی از مشهورترین روایت‌ها مربوط به 2737 سال پیش از میلاد مسیح است که طبق آن، روزی امپراتور وقت چین به نام «شِن نونگ» (Shen Nung) که خود گیاه‌شناسی حاذق بود در زیر دختی نشسته بود و خدمتکار او آب جوشانده شده‌ای تهیه دیده بود که با افتادن یک برگ چای در آب جوش، شن نونگ به خاصیت این گیاه پی برد و از آن‌ پس مصرف این نوشیدنی به‌ مرور در چین و نقاط دیگر جهان رواج یافت. اگر بخواهیم از روایت‌ها خارج شده و کمی مستندتر به بررسی این موضوع بپردازیم، باید بگوییم که در مزارهای اکتشاف شده‌ی مربوط به زمان حکومت خاندان «هان» (Han) در چین که مربوط به سال‌های 220 تا 206 قبل از میلاد است؛ وسایل چای‌خوری کشف شده است، اما چای به‌ عنوان نوشیدنی رسمی و ملی چین، از زمان سلسله «تانگ» (Tang) که از سال‌های 618 تا 906 میلادی بر چین حکومت می‌کردند رواج یافت. منبع مستند دیگری نیز در این مورد وجود دارد که مربوط به نویسنده‌ای چینی به نام «لو یو» است (Lu Yu) که اولین کتاب رسمی درباره‌ی «چاچینگ» (Ch’a Ching) یا همان چای کلاسیک را نوشته است. کمی بعد از این تاریخ بود که برای نخستین بار، این گیاه توسط راهبان بوداییِ ژاپنی که برای تحصیل به چین سفر کرده بودند، در کشور ژاپن معرفی شد و مورد توجه قرار گرفت، طوری که در آیین‌ها و مراسم ژاپنی، جایگاه ویژه‌ای یافت که از آن به‌ عنوان مراسمِ (جشنِ) چای نیز یاد می‌شود. در ژاپن، دو نوع مراسم در این مورد به وجود آمد: یکی به نام « اوچاکای» (お茶会) که ساده‌تر انجام می‌شود و دیگری که بیش تر طول می‌کشد به نام «چاجی» (茶事) موسوم است.

تاریخچه رواج مصرف چای در اروپا

ازنظر زمانی، اروپا در مورد مصرف این نوشیدنی از دیگر نقاط جهان بسیار عقب تر است. آشنایی با خواص این گیاه در اروپا، مربوط به نیمه‌ی دوم قرن شانزدهم میلادی می‌شود. نوشیدن چای ابتدا در بین تاجران و بازرگانان پرتغالی رواج پیدا کرد اما تجارت آن، نه توسط پرتغالی‌ها بلکه توسط رقیبان تجاری آن‌ها که هلندی‌ها بودند؛ آغاز شد. نخستین بار در حدود سال 1606 میلادی بود که هلندی‌ها تجارت این بوته را از طریق جزیره‌ی «جاوه» از چین به هلند آغاز کردند و به زودی چای در بین مردم هلند به عنوان یک نوشیدنی لوکس شناخته شد.

تاریخچه مصرف چای در انگلستان

ورود چای به انگلستان در حدود سال 1600 میلادی آغاز شد، در ابتدا ملوان‌ها و تاجران، این گیاه را به عنوان یک هدیه از آسیا به شهرهای خود در انگلستان می‌بردند. اولین قهوه‌خانه در سال 1652 در لندن تأسیس شد و تا مدت‌ها مردم به این نوشیدنی با کنجکاوی می‌نگریستند. هم‌چنین در سال 1658 یکی از مجله‌های منتشرشده در لندن به نام (Mercurius Politicus) در این مورد، مطلبی درج کرد که در آن، نام این نوشیدنی را از قول چینی‌ها «تی چا» (T cha) و از قول سایر ملل، «تای» (Tay) معرفی کرد؛ سپس نوبت به اولین واردات رسمی و انبوه این محصول به انگلستان توسط کمپانی انگلیسی «هند شرقی» می‌رسد که مربوط به سال 1664 می‌شود، موضوع تأثیرگذار دیگر در رواج نوشیدن چای در انگلستان و اروپا، مربوط ازدواج «چارلز دوم» با پرنسسی پرتغالی به نام «براگانزا» (Braganza) است. پرنسس براگانزا معتاد به نوشیدن چای بود و همین امر تأثیر زیادی در معرفی و رواج چای در انگلستان و اروپا داشت، طوری که چای ابتدا به عنوان یک نوشیدنی در بین طبقات اشراف و نیز توسط قضات دادگاه‌های انگلستان مورد استفاده قرار گرفت و سپس در بین دیگر اقشار مردم انگلستان نیز تا حدی رواج یافت.